LOTO w strefach ATEX – jak przeprowadzić bezpieczne odłączenie energii w środowiskach zagrożonych wybuchem
W zakładach przemysłowych, które posiadają strefy zagrożenia wybuchem (np. gazy, opary, pyły), sama procedura Lockout/Tagout (LOTO) może być niewystarczająca. W takim środowisku trzeba połączyć LOTO z wymaganiami wynikającymi z Dyrektywa 2014/34/UE („ATEX”) – zarówno pod kątem doboru sprzętu, jak i organizacji pracy. W tym artykule omówimy, jak wygląda procedura LOTO w strefach ATEX: jakie są wymagania, jakie wyposażenie dobrać, jakie kroki wykonać – tak, aby pracownicy i instalacja były bezpieczne.
Co to jest ATEX i dlaczego ma znaczenie dla procedur LOTO
Termin ATEX pochodzi od francuskiego „ATmosphères EXplosibles” i odnosi się do przepisów UE regulujących urządzenia oraz warunki pracy w strefach zagrożenia wybuchem. Wyróżniamy m.in. strefy gazowe: 0, 1, 2 oraz pyłowe: 20, 21, 22.
W takich strefach pojawiają się dodatkowe zagrożenia – np. emisja ładunków elektrostatycznych, możliwość iskrzenia, specjalne warunki wentylacji, konieczność uziemienia instalacji. To oznacza, że procedura LOTO musi być rozszerzona: standardowe blokady mogą nie wystarczyć, jeśli są np. wykonane ze zwykłego plastiku czy metalu bez zabezpieczeń antystatycznych.
Dlaczego standardowa procedura LOTO może być niewystarczająca w strefach ATEX
Typowa procedura LOTO zakłada: odłączenie źródła energii, zamknięcie zaworu lub wyłączenie zasilania, założenie blokady („lock”), oznaczenie („tag”), wykonanie testu „zero energii”. Jednak w strefach ATEX trzeba zwrócić uwagę dodatkowo na:
- Materiały używane w blokadach i zawieszkach – muszą być antystatyczne, nieiskrzące.
- Sprzęt musi być zgodny z normą ATEX (certyfikowany), jeśli znajduje się w strefie lub w strefie wejściowej.
- Należy rozważyć ryzyko elektrostatyki, ładunków resztkowych, konieczność uziemienia.
- Instrukcja pracy i procedura muszą uwzględniać warunki specyficzne dla stref: typ medium (gaz/pył), klasa strefy, system wentylacji.
Wyposażenie i akcesoria dedykowane LOTO-ATEX
W ofercie Safety Padlock znajdziesz specjalny dział „Blokady EX/ATEX”, który sprosta wymaganiom strefy. Przykładowe elementy wyposażenia:
- Kłódki antystatyczne, mosiężne lub stal nierdzewna, z certyfikatem ATEX.
- Zawieszki/tagi wykonane z materiałów antystatycznych, odporne na warunki przemysłowe.
- Blokady zaworów, bezpieczników, obwodów elektrycznych zaprojektowane specjalnie do stref EX.
- Narzędzia i akcesoria nieiskrzące (np. klucze mosiężne), odpowiednie dla prac w strefach zagrożenia wybuchem.
Dobór wyposażenia powinien być uzależniony od: klasy strefy (0/1/2 lub 20/21/22), rodzaju energii (elektryczna, mechaniczna, pneumatyczna), rodzaju medium (gaz, pył), warunków atmosferycznych i procedur BHP w zakładzie.
Przegląd polecanych blokad LOTO/ATEX od SafetyPadlock
Uniwersalna blokada typu „tie-bar”, wykonana z wytrzymałego polimeru. Służy do blokowania wielu modeli bezpieczników z uchwytem poprzecznym.
Dedykowana do bezpieczników z wystającymi pinami. Łatwa w montażu i wysoce odporna na uszkodzenia mechaniczne.
Szerszy wariant klasycznego modelu – Sprawdza się w większych bezpiecznikach przemysłowych oraz w środowiskach o ograniczonej przestrzeni montażowej.
Niezawodna blokada do bezpieczników o konfiguracji pin-in. Solidne zapięcie i kompatybilność z większością kłódek LOTO.
Uzupełnij system LOTO o niezbędne akcesoria
Bezpieczeństwo w środowiskach przemysłowych, szczególnie w strefach zagrożonych wybuchem (ATEX), to absolutny priorytet. System Lockout Tagout (LOTO) w takich warunkach wymaga zastosowania specjalnych blokad wykonanych z materiałów antystatycznych i nieiskrzących. Dlatego blokady bezpieczników EX/ATEX dostępne w sklepie SafetyPadlock to niezastąpiony element każdego programu bezpieczeństwa.
Aby system Lockout Tagout działał skutecznie, niezbędne są także
- Zestawy blokad LOTO – gotowe pakiety z blokadami, kłódkami i oznaczeniami,
- Zawieszki ostrzegawcze i tagi – zwiększają widoczność informacji o blokadach i chronią przed przypadkowym uruchomieniem urządzenia,
- Kłódki Bezpieczeństwa LOTO – zapewniają najwyższy poziom ochrony podczas prac serwisowych i konserwacyjnych.
Procedura LOTO w strefie ATEX – krok po kroku
Przygotowanie pracy
Zanim rozpoczniesz prace serwisowe czy konserwacyjne, wykonaj analizę: zidentyfikuj źródła energii, określ strefę EX, sprawdź warunki atmosferyczne (np. obecność gazów, pyłów), ustal mediami i ryzykiem zapłonu. Upewnij się, że personel ma szkolenie ATEX + LOTO.
Izolacja energii
Odłącz zasilanie (elektryczne, mechaniczne, hydrauliczne) — jak w standardowej procedurze LOTO — oraz wykonaj dodatkowo uziemienie urządzenia/instalacji, rozładuj energię resztkową, sprawdź, czy nie ma pozostałych ładunków. Zastosuj sprzęt zgodny z ATEX.
Zakładanie blokad/tagów
Załóż kłódkę imienną antystatyczną, przypnij zawieszkę TAG z informacją: „Kto?”, „Dlaczego?”, „Data i godzina?”. Użyj zawieszek lub haspów grupowych jeśli więcej osób pracuje na tej instalacji — ale zawsze zgodnie z zasadą one person – one lock–one key.
Test „zero energii” (try-out)
Po zablokowaniu i zakładaniu tagów, wykonaj test sprawdzający brak energii. W strefie ATEX dodatkowo sprawdź, czy nie ma obecnych par, pyłu lub innych czynników mogących spowodować zapłon.
Realizacja prac serwisowych
Prace wykonuj wyłącznie narzędziami nieiskrzącymi i w ubraniach antystatycznych. W razie potrzeby regularnie kontroluj atmosferę (np. pomiary LEL), przestrzegaj instrukcji wejścia do strefy, prowadź komunikację z BHP/utrzymaniem ruchu.
Przywrócenie urządzenia do pracy
Po zakończeniu prac: usuń każdy blokadę/tag zgodnie z formalnością; upewnij się, że operator dostaje potwierdzenie zwolnienia; sprawdź, czy warunki strefy są nadal spełnione (wentylacja, czystość, brak obecności zapłonowej atmosfery). Użytkownik instalacji może przywrócić pracę dopiero po wszystkim.
Najczęstsze błędy i pułapki przy LOTO w strefach wybuchowych
- Pominięcie identyfikacji strefy EX przed wykonaniem LOTO.
- Użycie standardowych kłódek lub zawieszek zamiast certyfikowanych ATEX.
- Brak uziemienia lub pominięcie pomiaru obecności gazu/pyłu.
- Brak dokumentacji specyficznej dla środowiska EX lub nieodpowiednie szkolenie personelu.
- Brak audytu i przeglądu procedur LOTO-ATEX – procedura ustalona raz i zapomniana.
Przykład wdrożenia – mini-studium przypadku
Wyobraźmy sobie zakład chemiczny, w części instalacji oznaczony jako strefa 1 (gaz). W ramach modernizacji serwisu utrzymania ruchu zastosowano nową procedurę LOTO-ATEX:
- Zidentyfikowano wszystkie źródła energii oraz strefy EX.
- Dobór blokad i tagów z działu Blokady EX/ATEX.
- Przeszkolono zespół serwisowy — zarówno z LOTO, jak i z warunków strefy ATEX.
- Wykonano test kosztowy i audyt przed uruchomieniem procedury w trybie normalnym.
- Efekt: zmniejszenie liczby przestojów awaryjnych i niemal zerowa ilość incydentów związanych z błędnym odłączeniem energii — a także spełnienie wymogów prawnych i audytowych.
FAQ – typowe pytania i odpowiedzi
Pytanie 1: Czy każda strefa z pyłem wymaga specjalnych blokad ATEX?
Tak — jeśli instalacja znajduje się w strefie 20/21/22 (pył), materiały, z których wykonane są blokady, muszą być antystatyczne i często posiadać certyfikat dopuszczenia do pracy w środowisku wybuchowym.
Pytanie 2: Czy mogę używać standardowej zawieszki TAG w strefie 1?
Nie. Standardowa zawieszka może generować ładunki elektrostatyczne lub iskry. W strefie 1 należy używać oznaczeń wykonanych z materiałów antystatycznych i zaprojektowanych do środowisk EX.
Pytanie 3: Jak często trzeba przeprowadzać audyt procedury LOTO-ATEX?
Zaleca się przegląd minimum raz w roku — jednak przy dynamicznych instalacjach, zmianach linii produkcyjnej lub warunków strefy EX warto robić to częściej (np. co 6 miesięcy).
Potrzebujesz wsparcia? Skontaktuj się z nami!
Jeśli nie jesteś pewien, które rozwiązanie będzie najlepsze dla Twojego zakładu – chętnie pomożemy! Nasi doradcy pomogą dobrać odpowiednie blokady, akcesoria i przeprowadzą szkolenie Twojego zespołu.
Chcesz wiedzieć więcej o LOTO?
Zajrzyj na naszego bloga i bądź na bieżąco z poradnikami, nowościami produktowymi oraz przykładami wdrożeń LOTO z różnych branż.
Safety Padlock
Skontaktuj się z nami już dziś – uzyskaj kompleksowy pakiet nowoczesnych rozwiązań!